De uitvaartbranche én inspirerend bloggen… Deze keer geen blog maar een inspirerend interview.

Vier specialisten over kinderen en de dood: “de dood in een ander daglicht’”

Een Gesprekin4voud door Desiré Kappert.

 

Het overlijden van een gezinslid of een andere dierbare grijpt diep in het leven van kinderen en jongeren.
Als ouder bent u betrokkene maar tegelijkertijd ook ouder. Hoe ga je hiermee om? Om enerzijds uw eigen leven weer op de rit te krijgen en daarnaast ook de kinderen aandacht te geven die ze nodig hebben. Hoe maak je zoiets bespreekbaar en wat kun je beter wel en wat beter niet doen? Vier specialisten gingen met elkaar over dit thema in gesprek.

 

Sandra Jacobs – Kollée (50) is al ruim acht jaar actief in het vak. Voor Van Deursen Uitvaartverzorging begeleidt ze nabestaanden en regelt ze met hen de uitvaart. Hierbij is dagelijks contact erg belangrijk. In het traject is rust van groot belang zodat het echte afscheid van de overledene centraal blijft staan. In haar vak speelt nazorg een belangrijke rol. Zeker als er kinderen bij betrokken zijn.

 

Roel Caris (49) heeft naast zijn parttime job in de zorg een eigen praktijk in het begeleiden van mensen met zingevingsvragen. Daarnaast houdt hij zich bezig met rouw- en verliesbegeleiding. Na een 4-jarige opleiding op het vlak van zingeving rondt hij in juni dit jaar een opleiding af in rouw-, verlies, en stervensbegeleiding. Een verlies kan een verlies van een dierbare zijn, maar ook het verlies van een baan of gezondheid. Een betekenisvol verlies heeft ook gevolgen voor het beleven van zin. Een deel van de begeleiding bestaat dan ook uit het hervinden van zin in de vorm van nastrevenswaardige en betekenisvolle waarden en doelen die helpen om weer op een positieve manier richting te geven aan het leven.

 

Chayenne van Deursen (27) is directrice van Crematorium Weerterland. Sinds de opening 3,5 jaar geleden leidt zij met haar zus deze organisatie.Zij bieden nabestaanden de volledige ruimte en vrijheid in het invullen van een afscheidsdienst.
Chayenne begeleidt samen met haar collega’s de nabestaanden op de dag van de uitvaart, verzorgt de koffietafel en is eveneens betrokken bij de nagesprekken wanneer de urn wordt opgehaald. Crematorium Weerteland onderscheidt zich door ook in de avonduren en op zondag uitvaarten en koffietafels te verzorgen.

 

Marion Fonteyn (51) werkt als ceremonieel spreker bij afscheid en als ritueelbegeleider. In die hoedanigheid verzorgt ze de vorm en inhoud binnen een afscheidsviering. De wezenlijke kern van iemands levensverhaal verweven met verhalen, muziek,
symbolen en stilte. Vertellen wat hem/haar zo bijzonder maakt en dié essentie als een rode draad door de viering laten lopen. Waar gewenst gecombineerd met mooie en bijzondere rituelen. Op die smalle grens geeft de plechtigheid volgens
Marion de rauwe en diepe pijn tevens een helend karakter. Een eerste aanzet om de weg naar jezelf terug te vinden.

 

Openheid en betrekken
De vier zijn het volledig eens over verdriet en rouw bij kinderen. ‘Kinderen en jongeren rouwen ook, evenals volwassenen. Er is wel een verschil; kinderen uiten hun gevoelens vaak op een andere manier. Ze schakelen sneller tussen emoties, de tranen en de lach volgen elkaar sneller op, waardoor het soms lijkt alsof ze geen verdriet hebben’. Chayenne: “Als afscheid en rouw nog onbekend zijn voor kinderen kijken ze naar hun ouders hoe zij hiermee omgaan en kunnen zich aan hen spiegelen. Sandra vult haar aan: “Kinderen worden steeds mondiger en willen steeds meer weten. Wij proberen antwoorden te geven maar willen daarbij graag aansluiten bij de woorden en gedachten van de ouders. Als vader of moeder zegt dat oma nu een sterretje wordt, kan ik niet zeggen dat oma nooit meer terug komt. Het is voor het verwerkingsproces van kinderen erg belangrijk dat ze een rol krijgen in aanloop naar en tijdens de uitvaart.” Dat beaamt Roel ook: “Om het verlies van een dierbare een plaats te kunnen geven is het van belang dat kinderen op een voor hun leeftijd passende manier geïnformeerd en betrokken worden. Het is daarom erg goed dat kinderen, als ze dat willen, een rol krijgen in het geheel.” Marion gebruikt als ritueelbegeleider ook kleine vertrouwde levenselementen van de overledenen. “Laat kinderen bijvoorbeeld de prentjes uitdelen aan het einde van een plechtigheid of de lievelingssnoepjes van oma uit het vertrouwde snoeptrommeltje. Kinderen kunnen een stukje zingen of een dansje doen. Een verhaal voorlezen uit een kinderboek, waarbij kinderen en volwassen zich aangetrokken voelen tot de symboliek. Een goed voorbeeld is het boekje ‘een boom vol herinneringen’, waarbij een oude vos overlijdt en zijn dierenvrienden verdrietig zijn en herinneringen ophalen. Uit die herinneringen groeit een nieuw boompje. Soms kan een lintenceremonie waardevol zijn. Linten waarbij een uitgekozen tekst in tweevoud op het lint verwerkt is. De dierbare overledene heeft het lint vast en het andere gedeelte ligt buiten de kist. Tijdens het einde van de plechtigheid verbreken we de fysieke verbinding symbolisch. De overledene neemt een stukje van jouw liefde en intenties mee en jij houdt de wezenlijke liefde in je hart, gesymboliseerd door het lint.” Voor allen geldt dat het betrekken en informeren van kinderen essentieel is.

 

Er over praten
Sandra: “We ervaren een wending in de openheid. Steeds meer betrekken wij kinderen bij processen en de taken. Maar ook op scholen zie je dat er meer gesproken wordt na het overlijden van een klasgenootje/ouder of leerkracht. Ik adviseer ouders ook altijd mee te gaan naar school om te vertellen dat er een naaste is overleden. In klassen blijkt vaak dat over de dood praten met leeftijdsgenootjes een steun kan zijn, omdat veel kinderen al een keer te maken hebben gehad met een verlies. Zo wordt ‘dood’ een iets algemener gegeven.” Roel: “Als je op een vraag niet direct antwoord kunt geven zeg dan dat je er later op terugkomt. En als je het niet weet zeg dan dat je het niet weet. Ook volwassenen weten niet alles. Ook kun je kinderen vragen hoe ze zelf over iets denken. Kinderen hebben daar namelijk bijna altijd een gedachte over. Van belang is dat je niks verzint. Als kinderen erachter komen dat je iets verzonnen hebt dan tast dit hun vertrouwen aan. Maak dingen bespreekbaar en zorg voor een veilige en open sfeer zodat ze gemakkelijk vragen durven te stellen. De fantasie van een kind is namelijk vaak akeliger dan de werkelijkheid.” Chayenne: “De dood hoort bij het leven, in de natuur, bij huisdieren en dus ook bij mensen. Sandra: “Het is goed om de dood van een hamster of konijn ook aan te grijpen voor een ritueel, een kistje maken, afscheid nemen en begraven. We zien steeds vaker dat er een spel gebruikt wordt bij het afscheid, herinneringen ophalen aan de dierbare, de leukste of juist de ondeugendste dingen vertellen van en over de overledene. Voor kinderen hele goede verwerkingsprocessen. Sandra: “Er bestaat zelfs rouw-lego: compleet met rouwauto, crematieoven en kist. Zo wordt het afscheid concreet en krijgen kinderen spelenderwijs een beeld van wat er gaat gebeuren op de dag van de uitvaart. Daardoor kunnen kinderen het makkelijker een plaatsje geven.”

 

Herinneringen
Marion benoemt ook het toenemende aantal producten die op de markt komt om kinderen te begeleiden bij verlies. “Lichtbootjes die gevouwen op het water naar de spreekwoordelijke overkant gestuurd kunnen worden. De kinderen kunnen hier hun wens of boodschap op schrijven. Een bijzonder heilzaam ritueel voor kinderen. We gebruiken ook steeds vaker herinneringsboekjes. Deze gaan na het overlijden rond, waarbij familie, vrienden en relaties iets moois over de overledene kunnen schrijven. Voor familie of achtergebleven kinderen is het later zo mooi om te zien wat de overledene betekend heeft voor anderen. Dat ze herinneringen hebben achtergelaten. We passen de aandacht en de zorg natuurlijk aan aan de leeftijd van het kind. En het speelt een grote rol of het een plotselinge dood is of een overlijden dat eraan zat te komen. We gebruiken een eerste dag na het overlijden vaak om kinderen te laten vertellen, om zich te uiten. Daarna ga ik ze vragen waarmee wij ze zouden kunnen helpen. Voeger rustte er een taboe op de dood, was familie vaak toeschouwer. Gelukkig zijn we nu deelnemer aan uitvaarten. Ik streef naar een afscheid in de vorm waarop de overledene heeft geleefd. En dat weten de directe naasten, daarom is hun rol daarin zo belangrijk. Dan wordt het een ‘ode aan het leven’ en is het gevoel na afloop helend.”

Roel: “Tegenwoordig kunnen we een afscheid in alle vrijheid op een persoonlijke manier invullen. Dat was vroeger wel anders. Toen werd veel voor je bepaald door tradities. Het thema dood is steeds meer uit de taboesfeer aan het komen en dat is maar goed ook. Het besef van onze eindigheid kan namelijk een wegwijzer zijn naar een waardevol en betekenisvol leven. Dat besef kan ons ook behoeden voor het laten liggen van kansen en mogelijkheden om te investeren in zaken die er voor ons werkelijk toe doen. Zoals bijvoorbeeld het investeren en onderhouden van relaties en vrienden. Een mens is uiteindelijk toch een sociaal wezen dat graag van betekenis wil zijn maar ook gehoord wilt zijn. Gedeelde smart is immers halve smart.” Marion vult aan: “Door de dood te betrekken bij het leven, ontstaat een bijzondere opening in het leven van alledag. Je leeft bewuster en staat vaker stil bij kleine mooie momenten in het leven. Geniet en heb lief. Zo is er de uitspraak van Amerikaans psycholoog Leo Buscaglia: ‘De dood is een uitdaging die ons vertelt geen tijd te verspillen. Die ons vertelt nu meteen te zeggen dat we van elkaar houden.’

Chayenne onderschrijft dat: “Doordat ik al vanaf een relatief jonge leeftijd werkzaam ben in de uitvaartbranche, heeft mij dit deels ook gevormd als mens. Mensen vragen mij vaak of het niet erg zwaar is, dagelijks te worden geconfronteerd met zo veel verdriet. Maar de boodschap die ik door mijn werk meekrijg, is juist positief: ben lief voor elkaar, zeg elkaar wat je wilt zeggen en probeer te genieten van iedere dag.”

 

Een afsluiter waar de vier het roerend mee eens zijn:
De dood in een ander daglicht’.

 

Sandra Jacobs – Kollée
Uitvaartleidster Van Deursen Uitvaartverzorging
0495-53 33 22
www.vandeursen-uitvaart.nl

 

Roel Caris
Rouw- en Verliesbegeleiding & begeleiding bij Zingevingsvragen
06-83 06 12 78
www.roelcaris.nl

 

Chayenne van Deursen
Crematorium Weerterland
0495-54 52 08
www.crematoriumweerterland.nl

 

Marion Fonteyn
Ceremonieel spreker bij afscheid, ritueelbegeleider
06-46 21 77 28
www.marionfonteyn.nl